Selecteer een pagina

Zes dingen die u zeker moet weten!

1: Niets spreekt vanzelf

Een ongelukkige samenloop van omstandigheden. De postbode belt aan om een aangetekende brief te bezorgen terwijl u onder douche staat en niet persoonlijk kunt tekenen voor ontvangst. Gelukkig is uw partner in de buurt om bij te springen. Foutje! Overdreven officieel, maar toch: uw partner mág helemaal niet tekenen. Dat mag alleen als hij of zij van u een zogeheten volmacht heeft gekregen – zeg maar de schriftelijke bevoegdheid om namens u te handelen. Daar hebt u natuurlijk helemaal niet aan gedacht. Zo is de praktijk: vaak ontbreekt zo een volmacht.

Een moment om even na te denken. Nu staat u onder de douche, morgen is er misschien iets anders. Het is niet te hopen, maar misschien bent u dan wel voor langere tijd uitgeschakeld. Het overkwam een bekende Nederlanders als Marco Borsato. Hij werd begin 2014 getroffen door een beroerte. Even “niet meer in charge”. Het overkwam ook tv-producent Reinout Oerlemans. Hij kreeg een hartaanval. Beiden aren enige tijd uit de roulatie, terwijl hun leven – zakelijk en privé – gewoon doorging.

Misschien hadden ze wel een ‘levenstestament’. Er zijn enkele tienduizenden van zulke levenstestamenten. In een levenstestament kunt u van alles regelen, precies volgens uw eigen wensen. Het verschil tussen een “gewoon” testament en een levenstestament is dat het eerste pas in werking treedt als u bent overlijden, terwijl het levenstestament al tijdens uw leven hulp kan bieden (zoals in het voorbeeld van Marco Borsato en Arnoud Oerleman s). Volgens professionals is het levenstestament ‘een praktisch en pragmatisch document waarin iemand wensen en instructies door geeft aan mensen en instanties in de omgeving voor het geval er tijden diens leven iets gebeurt waardoor hij zelf zijn belangen niet meer kan behartigen’.

Kern van het verhaal: niets spreekt vanzelf. Dat geldt zeker voor wat er met er met u, uw eigen welzijn, maar ook met uw bedrijf, met uw vermogen gebeurt als u daarover zelf niet meer kunt beslissen.

2: Voelt u het al? Ouderdom komt met gebreken

Geheugenverlies, stramme ledenmaten, spierzwakte, slechtere ogen en oren: niemand heeft het eeuwige leven. Toch worden mensen steeds ouder en deze paradox maakt ouderdom tot hét onderwerp van de 21e eeuw. Sterftekansen dalen, levensverwachtingen stijgen. Voor een jongen die in 2014 werd geboren, is de levensverwachting 89,8 en voor een meisje 92,2 jaar, zo meldt het Koninklijke Actuarieel Genootschap.

Ouder worden gaat gepaard met meer ongemakken dan alleen lichamelijke. Financieel misbruik van ouderen – onder meer door het plunderen met bankpassen – is geen incident meer. Uit overheidscijfers blijkt dat 30.000 ouderen jaarlijks mee te maken krijgen. Vaak wordt een oudere slachtoffer van een bekende, de huishoudelijk hulp, een ogenschijnlijk zo aardige kleinzoon…

Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn eb Sport startte in 2011 het actieplan “ouderen in veilige hanen”. Eén van de doelstellingen is: hoe voorkomen we financiële uitbuiting van ouderen?

U bent toch niet oud? Wel, de definitie van ‘oudere’ is rekbaar. Volgens gerontologen is er naast e oudere en jongere ook de ‘jongere oudere’. Dat is iemand boven de 50 jaar., in goede gezondheid en met voldoende middelen en interesses om er een druk sociaal leven op  na te houden. Ook deze jongere ouderen kunnen (tijdelijk) uit de roulatie zijn door ziekte of een ongeval. In dergelijk gevallen is er behoefte aan vormen van vertegenwoordiging. Dat wil zeggen: iemand die uw welzijn kan dienen en zaken kan behartigen.

3: Neem actie voor het te laat is

Een praktijkvoorbeeld. Een man welzijn vermogen laten beheren op het moment dat hij dat zelf niet meer kan, en hij heeft ook bedacht wie daarvoor per se niet geschikt is. Hij legt hierover niets vast. Wel heeft hij een goed testament met een regeling voor na zijn overlijden. Een levenstestament – bedoeld voorde laatste levensfase – ontbreekt echter. Dan breekt het moment aan dat de betrokkene zijn eigen belangen niet meer kan behartigen. De kinderen willen het vermogen onder bewind stellen en dienen een verzoek in bij de rechter, waarbij ze een bewindvoerder suggereren die de man in kwestie nu juist niet wilde. Zelf is hij niet meer in staat zijn wensen hierover te uiten. En de notaris mag geen informatie verstrekken over het testament omdat de persoon nog in leven is.

Een teleurstellende situatie, maar gedane zaken nemen geen keer. Alles zou anders zijn gelopen als de man niet alleen een testament had gehad, maar ook een levenstestament waarin hij een duidelijke voorkeur voor een bewindvoerder had opgenomen. Het lijkt zo voor de hand te liggen. In dat geval zou er voor de rechter een duidelijke aanwijzing zijn geweest waar hij in de meeste gevallen gehoor aan zou hebben gegeven. Hebt u enig beeld van hoe u ervoor staat over tien, vijftien of twintig jaar? In negen van de tien gevallen loopt het anders dan u had gedacht of gehoopt. Anders dan bij de laatste akte van een opera bestaat er voor de laatste levensfase geen libretto. Het levenstestament is daarom niet alleen het overwegen waard voor degenen die zijn wensen en instructies kenbaar wil maken, maar ook voor de naasten en omstanders; naast de (zaken) partner ook familieleden en zorgverleners. Het geeft betrokkenen rust en overzicht en voorkomt vervelende verrassingen. Tegelijk realiseert ze het zich als geen ander: nadenken over een levenstestament is een bewustwordingsproces. Talloos zijn de excuses voor uit- of afstel. De juiste informatie en goede gesprekken helpen. Creëer je moment en maak het niet te beladen. Dat is wat ze iedereen adviseert die een levenstestament overweegt. Geen levenstestament is hetzelfde. Het proces ernaartoe is weliswaar niet altijd eenvoudig, maar daar staat tegenover dat de opluchting groot is wanneer de hele exercitie achter de rug is en allerlei persoonlijke regelingen goed op papier staan.

4: Elk leven is anders, elk levenstestament dus ook

In een levenstestament staat helder beschreven wat u belangrijk vindt in uw specifieke situatie. In de praktijk zijn dit meestal zaken op het gebied van financiën en zorg. Het levenstestament is een soort draaiboek met instructies, zodat duidelijk is wat moet worden geregeld bij een onverhoopte calamiteit. Om het concreter te maken:

  • Hoe wilt u dat uw eigen geld echt voor u wordt gebruikt?
  • Wat moet er gebeuren met bezittingen en schenkingen?
  • Wat wilt u op het gebied van medisch handelen?
  • Hoe moeten digitale zaken beheerd worden?
  • Hoe zorgt u ervoor dat dierbare fotoboeken altijd in de buurt blijven?
  • Hoe zorgt u dat u altijd op het einde van de dag uw vertrouwde borreltje krijgt en bij uw favoriete kapper blijft komen?
  • Hoe zorgt u ervoor dat u uw hond zo lang mogelijk kunt houden – ook als u bijvoorbeeld aan huis gekluisterd bent – en dat het dier dagelijks zijn favoriete voer krijgt?

Een levenstestament is dus maatwerk. De ene persoon is van de grote lijnen, de andere van de details. Is de opsteller werknemer of ondernemer? Daarnaast vergen bezit of vermogen, zoals een vakantiehuisje in Frankrijk, lopende of aflopende verzekeringspolissen, aanvullende eisen.

Bij ondernemers kan (tijdelijk gedwongen) afwezigheid leiden tot vertraging in de bedrijfsvoering en daardoor tot schade. Dat lot kan ook startende ondernemers of zzp’ers treffen – groepen om serieus rekening mee te houden. Ze hebben hun administratie vaak wel in hun hoofd, maar feitelijk niet goed georganiseerd, waardoor het lastig is om zaken over te nemen. Zeker als opdrachtgevers en werkafspraken niet duidelijk in beeld zijn. Voor een ondernemer die (tijdelijk) uit de roulatie is, biedt een ondernemersvolmacht soelaas. Daarmee kan een ondernemer alle rechtshandelingen op elk rechtsgebied  laten regelen door een of meer gevolmachtigden. Denk aan het doen van investeringen, contact opnemen met leveranciers, salaris aan het personeel uitkeren, geld vanuit de zaak naar de privérekening overboeken. Deze regeling kan eveneens op maat gemaakt worden. Een levenstestament bestaat in de praktijk eigenlijk uit drie grote onderdelen, zogeheten modules. Ten eerste het antwoord op de vraag wie de vertrouwenspersoon is en op welk gebied – financieel, medisch dan wel zakelijk. Ten tweede de ‘juridische huls’ met daarin de verschillende volmachten voor hetgeen aan bevoegdheden wordt gegeven aan een of meer van deze vertrouwenspersonen. En ten slotte alle aanwijzingen, verklaringen en wensen aan uw vertrouwenspersoon. Met andere woorden: wat iemand wel en niet wil en hoe dit alles moet worden uitgevoerd.

5: Zorg voor een stabiele relatie met vertrouwenspersonen

Laten we even teruggaan naar het begin: u hebt géén levenstestament en helemaal niets geregeld. En toch gebeurt het: door ziekte of door een ongeluk wordt u – geheel of gedeeltelijk – wilsonbekwaam, zoals dat in jargon wordt genoemd. In gewoon Nederlands: u kunt niet meer alles zelf beslissen. In dat geval is er een wettelijke regeling via de kantonrechter.  Deze rechter benoemt dan al naar gelang de situatie een mentor en/of bewindvoerder, dan wel een curator. Dat is een procedure die niet alleen de nodige tijd in beslag neemt, maar voor alle betrokkenen vaak ook een zware emotionele belasting oplevert. Wat zijn dat overigens precies: een mentor, curator en bewindvoerder?

  • Een mentor beschermt de persoon die zijn belangen (tijdelijk) niet meer kan behartigen op het persoonlijk vlak en gaat dus niet over geld of goederen. Hij beslist (mee) over verzorging, verpleging of medische behandeling van betrokkene. Hij treedt dan ook op wanneer er volgens hem fouten in de zorg voor de cliënt worden gemaakt. Als de persoon wilsonbekwaam is, moet de mentor instemmen met een behandelings- of een zorgplan.
  • Een bewindvoerder behartigt iemands financiële belangen op het moment dat die persoon dit (tijdelijk) niet meer zelf kan. Zolang het enigszins mogelijk is, moet de bewindvoerder samen met de persoon in kwestie beslissen. Het is ook niet altijd nodig dat alle goederen onder bewind worden gesteld. En als de persoon en de bewindvoerder het met elkaar oneens zijn, hakt de kantonrechter de knoop door. De bewindvoerder moet jaarlijks rekening en verantwoording afleggen. Bovendien moet hij vooraf machtiging aanvragen voor belangrijke zaken, zoals de verkoop van een huis of een schenking.
  • De curator heeft de meest vergaande bevoegdheden. Bij ondercuratelestelling wordt niet alleen de persoon beschermd, maar ook zijn of haar vermogen. Dit gebeurt als iemand niet langer handelingsbekwaam wordt geacht. In dat geval mag eigenlijk geen enkele handeling meer worden verricht zonder toestemming van de curator. De curator kan bijvoorbeeldeen huur- of koopovereenkomst terugdraaien van iemand die onder curatele is gesteld. Over het benoemen van zulke vertrouwenspersonen kunt u zelf beslissen via een levenstestament. Het spreekt vanzelf hoe belangrijk het is dat u dan wel met de betrokkene werkt en blijft werken aan een stabiele relatie. U moet hem of haar volstrekt vertrouwen, hij of zij moet uw wensen kennen en volledig in uw geest kunnen handelen.

Wat nu als een vertrouwenspersoon niet langer voldoet? Een levenstestament kan op elk moment worden herroepen of gewijzigd door het maken van een nieuwe (notariële) akte. Voorwaarde is wel dat de opsteller ervan ‘wilsbekwaam’ is, wat wil zeggen: naar het oordeel van de notaris in staat is zijn eigen wil te bepalen.

6: Hoe gaat het praktisch

Een levenstestament kan worden vastgelegd in een notariële akte, maar dit is niet verplicht. De notaris kan de opsteller met zijn kennis en ervaring adviseren. De bewijskracht van een akte is sterker, de notaris zorgt voor registratie. Daarbij komt dat voor sommige handelingen uit een levenstestament een notariële volmacht wettelijk is vereist. Ook sommige banken hechten daar waarde aan. Het levenstestament wordt vervolgens bij de notaris inde kluis bewaard. De opsteller ontvangt een door de notaris ondertekende officiële kopie van de originele akte. De handeling – het door een notaris opstellen van een levenstestament – kan worden geregistreerd in het Centraal Levenstestamentenregister. Alleen via notarissen is er toegang tot dit register (de gesprekken over rechtstreekse toegang door de rechterlijke macht zijn in een gevorderd stadium, red.).

De kosten van een levenstestament lopen uiteen van 300 tot 800 euro, de omvang ervan varieert van twee tot tien pagina’s. Heeft u al een (levens)testament of laat u deze nog opstellen, dan is de Nabestaandenmap een perfecte plaatst om deze te bewaren. Hierin vindt u – en uw toekomstige nabestaanden – alle belangrijke informatie in één map.  Dat bespaart een lange zoektocht naar relevante informatie!